Білімнің алтын кілті: шығармашылықпен бірге жүретін жолдас

Кейінгі уақытта, жастар арасында "қазіргі заманда жақсы оқу міндетті емес, тек шығармашылық тұрғыда дамысаң жеткілікті" деген түсінік кең таралды. Илон Маск, Марк Цукерберг, Билл Гейтс сияқты тұлғалар осыған мысал ретінде келтіріледі. Алайда, Ұлыбританиядағы Imperial College London университетінде докторлық қорғаған қазақ математигі Нұрғиса Есіркегенов бұл пікірмен келіспейді. Ол Абайдың "Дүние де өзі, мал да өзі ғылымға көңіл бөлсеңіз" деген сөзінің бүгінгі күні өте өзекті екенін атап өтті. Нұрғиса өз білім алу тәжірибесі, шетелдік білім беру жүйесі және Қазақстандағы магистратура мен докторантура тәжірибесі туралы айтты.

29 жастағы Нұрғиса Есіркегенов 2016-2020 жылдары "Болашақ" бағдарламасы аясында Imperial College London университетінде математика мамандығын оқып, 2020 жылы "Function spaces on Lie groups and applications" тақырыбында докторлық диссертациясын сәтті қорғаған. Докторантура кезінде халықаралық Лондон математикалық ұйымының грантын жеңіп, Бельгиядағы Ghent University-де ғылыми тағылымдамадан өтті.

Қазіргі уақытта Нұрғиса еліміздегі университеттердің бірінде ассистент профессор, ал "Математика және математикалық модельдеу институтында" аға ғылыми қызметкер. Ол сондай-ақ Хайделберг форумының лауреаты, Doris Chen, Santander және Axioms халықаралық сыйлықтарының иегері, "Дарын" мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты.

Нұрғиса математиктер отбасында дүниеге келген. Атасы 40 жыл бойы мектепте математикадан сабақ берген, ал әкесі қолданбалы математика саласында ғылыми зерттеулер жүргізген және қазіргі уақытта университетте сабақ беруде. Туған ағасы академик Асқар Жұмаділдаевтың жетекшілігімен PhD қорғаған.

"Менің отбасымның ғылымға деген қызығушылығымның қалыптасуына ықпалы зор. Бала кезімнен жаңа идеялармен бөлісуді, пайдалы заттар ойлап табуды армандадым. Осы мақсатқа жету үшін теориялық математикаға бет бұрдым. Біздің өніміміз - алынған теоремалар мен олардың теориялық қолданыстары", - дейді Нұрғиса Есіркегенов.

Ғылымдағы қазіргі жұмыстары

Нұрғиса қазіргі уақытта бейкоммутатив анализ және гипоэллиптикалық операторлар теориясымен айналысуда. Бұл сала салыстырмалы түрде жаңа болып табылады.

"Мысалы, 2015 жылы графен материалын алмастыратын борофен деген жаңа екі өлшемді анизотропты металл ашылды. Бұл материалдың механикалық және электрондық қасиеттері әр бағытта әртүрлі. Графен материалын 2010 жылы физика саласындағы Нобель сыйлығын алған Андрей Гейм мен Константин Новосёлов ашты. Қазір ғалымдар борофенді зерттеп жатыр, себебі ол екі өлшемді материалдардың ең сапалы және майысқақ түрі болып шықты", - дейді ол.

Шетелде мамандықты таңдау

Нұрғиса Есіркегеновтің пікірінше, мамандық таңдауда қызығушылық басты рөл атқарады. Көптеген жағдайда, ата-аналар немесе туыстары балаларға мамандық таңдап береді, бұл жағдайда бала өзі қызықпаған салада жақсы маман бола алмайды.

"Атақты физик Эйнштейн: 'Барлық адам - гений. Бірақ балықты талға өрмелеу қабілеті бойынша сынасаңыз, ол өзін өмір бойы ақымақпын деп өтеді' деген. Сондықтан, баланың қызығушылығы мен қабілетін анықтауда мектеп пен ата-ана көмектесуі керек", - дейді Нұрғиса.

Мектептегі білім беру

Англия мен батыс Еуропа елдерінде мектептердің негізгі міндеті - балалардың қызығушылықтары мен қабілеттерін анықтау. Нұрғиса атап өткендей, оқушыларға ақпаратты табу мен онымен жұмыс істеуге үйретіледі.

"Ақпарат заманының талабы бойынша мамандықтар тез өзгеруде. Сондықтан, ақпаратпен жұмыс істеуді білсеңіз, кез келген салаға бейімделе аласыз. Батыс Еуропа елдерінде 8-сыныптан бастап оқушылар екі аптаға зауыттарға немесе компанияларға практикаға барады, бұл оларға әр түрлі мамандықтар жайлы түсінік береді", - дейді ол.

Университеттегі білім беру

"Бельгияда университетке түсу үшін инженерлік, шығармашылық және медициналық мамандықтардан басқа мамандықтарда емтихан тапсырмайсыз. Оқу ақылы, бірақ арзан, жылына 500-800 еуро. Бакалавр оқу барысында студенттер өздеріне ұнайтын сабақтарды таңдай алады, тіпті мамандығын өзгертуге мүмкіндік бар. Алайда, диплом алу үшін емтихан оңай болмайды", - дейді Нұрғиса.

Сертификаттың маңызы

Англияда Ofqual (The Office of Qualifications and Examinations Regulation) ұйымы техникалық мамандарға сертификат береді. "Сертификат болмаса, сіз жұмысқа кіре алмайсыз", - дейді Нұрғиса.

"Жұмыс беруші жұмысшының біліміне көңілі толмаса, Ofqual ұйымына шағымдана алады. Егер жұмысшының білімі жеткілікті болмағаны дәлелденсе, шығынды Ofqual төлейді. Сондықтан, Ofqual сертификатты жайдан-жай бермейді", - дейді ол.

Магистратура мен докторантурадағы қиындықтар

Нұрғиса елімізде магистратура мен докторантурада оқуға түсуден гөрі, бітіріп шығу оңай екенін атап өтті. "Негізі керісінше болуы керек", - дейді ол.

"Бірақ, білім және ғылым министрі биылғы жылы диссертациялық кеңестердің жұмыстарын сынға алып, жақсы өзгерістер жасағанын айтты. Оның ішінде, диссертациялық кеңестің жартысы қорғалатын диссертация тақырыбындағы мамандар болуы міндетті", - дейді Нұрғиса.

Ол ғылым саласында соңғы кездері жақсы өзгерістер байқалып жатқанын, жас ғалымдарға ерекше көңіл бөлінетінін және алдағы уақытта 5-жылдық гранттар жарияланатынын айтты.

Илон Маск, Марк Цукерберг, Билл Гейтс: үздік оқығандар

Нұрғиса жастарға ғылымға бару үшін қызығушылық, еңбек ету және шыдамдылықтың маңызды екенін айтты.

"Илон Маск, Марк Цукерберг, Билл Гейтс секілді адамдарды мысалға келтіріп, жақсы оқу қазіргі заманға қажет емес деген түсінік қалыптасып кеткен. Бірақ олар Гарвард, Пенсильвания сияқты әлемдегі үздік университеттерде оқыған. Ондай университеттерге қабылдану үшін GPA 4-тен кемінде 3.9 болуы қажет. Демек, олар үздік оқыған", - дейді ол.

"Жұмысқа тұру үшін Tesla немесе Facebook компанияларында тек Илон Маск немесе Марк Цукерберг жұмыс істемейді, олардың командасында көптеген адамдар бар, олар да сол топ университеттердің түлектері", - деп жалғастырды Нұрғиса. Ол өз тәжірибесінен, Imperial College London-да оқып жүргенде, мықты ғылыми орталықтарда болу және семинарларға қатысу мүмкіндігі алғанын атап өтті.

Нұрғиса "Болашақ" бағдарламасының шетелде жұмысқа шақырту алған түлектерге 2-3 жыл жұмыс істеуге мүмкіндік беруін ұсынды. "Тек білім алып, шетелде өндірісте тәжірибе алмау, батыстың білімін ғана емес, жұмыс істеу мәдениетін де үйренуге мүмкіндік берер еді", - деді ол.

Нұрғиса Есіркегеновтің тайм-менеджменті

"Тайм-менеджментім Абай атамыздың "Күніне бір, ол қолыңыздан келмесе - айына бір өз-өзіңізге есеп беріңіз" деген сөзіне негізделген. Бірақ мен күнделікті және айлық жоспарларымды қағазға жазып жүруге тырысамын. Жоспарларды қағаз бетіне түсіргенде, ойыңыз босайды, жоспарларыңызды көріп, істеп жатқан жұмысыңызға концентрация жасай аласыз", - дейді Нұрғиса.

Ол күндізгі уақытта ойлануды қажет ететін жұмыстарға, ал кешке ойлануды аз қажет ететін жұмыстарға арнауға тырысады. "Бірақ бұл ережелер кейде бұзылып жатады, себебі ғылым - шығармашылық жұмыс, мұнда шабыт қажет", - деп қорытындылады ғалым.